ALBLASSERDAM – De concentraties PFAS en GenX in recreatieplas het Lammetjeswiel in Alblasserdam zijn extreem hoog. Dit is veroorzaakt door het bedrijf Chemours uit Dordrecht. Milieu-chemicus Chiel Jonker vertelt in een uitzending van het tv-programma Zembla dat dat hij nog nooit zulke hoge concentraties PFAS heeft gezien in een recreatieplas. “Ik zou mijn kinderen niet toestaan hierin te zwemmen. Het is absurd dat niet bekend is dat de concentraties zo hoog zijn. Hierachter is onlangs een voedselbos aangelegd. Onbegrijpelijk! Weet dan niemand dat dit aan de gang is?” Volgens Jonker is de concentratie PFOA 250 keer boven de voorgestelde norm en de concentratie GenX een factor zes. PFAS kan kanker veroorzaken en tast het immuunsysteem aan.

PFAS-expert Philippe Grandjean “We weten allemaal dat we water binnenkrijgen als we in zo’n plas zwemmen. Die moet dus worden gereinigd. En op zo’n manier dat de PFAS-concentraties onder de Nederlandse RIVM-norm komen te liggen. En dat zal een hele tijd duren.”

Opvallend genoeg viel Alblasserdam in de afgelopen tijd telkens net buiten het ‘gevarengebied’. Zo werd vorig jaar gemeld dat Alblasserdam net buiten het oranje gebied valt en dat in Alblasserdam dus onbeperkt uit eigen moestijd gegeten kan worden.

Zembla deed in de regio onderzoek en kwam tot schrikbarende conclusies.

De volledige uitzending van Zembla is hier te zien.

Water in sloten, zwem- en natuurplassen in een omtrek van zeker 15 kilometer rondom de Chemours-fabriek (vroeger Dupont) in Dordrecht is zeer ernstig verontreinigd met giftige PFAS. In het hele gebied liggen de PFAS-concentraties ver boven de norm die het RIVM veilig acht. Dat blijkt uit metingen van het oppervlaktewater door Waterschap Rivierenland die Zembla in bezit heeft. PFAS-expert en milieuchemicus Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht analyseerde de metingen voor Zembla: “Het gaat om concentraties PFOA en GenX die ik nog nooit eerder heb gezien in oppervlaktewater.”

De Chemours-fabriek in Dordrecht loosde decennialang de giftige en kankerverwekkende PFAS-variant PFOA in het water en in de lucht. Pas toen PFOA in 2012 door de overheid streng werd gereguleerd, stopte het chemieconcern met het gebruik van de gevaarlijke stof.
GenX. PFOA werd vervangen door GenX. Ook die PFAS-variant wordt door het RIVM als Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) gezien. Het bedrijf heeft nog steeds een vergunning voor het lozen van GenX.

Na metingen in groente en fruit adviseerde het RIVM omwonenden vorig jaar al, om in een straal van een kilometer van de fabriek geen gewassen meer te eten uit moestuinen. Uit de waterschapsmetingen blijkt nu dus ook dat het oppervlaktewater in de verre omgeving van Chemours zwaar vervuild is met PFOA en GenX.

13 duizend keer boven veilige norm in nieuwbouwwijk
Het Waterschap Rivierenland doet sinds 2018 metingen naar de PFAS-concentraties in het gebied ten noordoosten van de Chemours-fabriek. Maar de resultaten daarvan werden nooit met het grote publiek gedeeld. Milieuchemicus Jonker berekende per locatie de gemiddelde waardes van de afgelopen vijf jaar. De situatie is het ernstigst in Sliedrecht en Papendrecht. In sloten een kilometer van de fabriek zijn PFOA-concentraties in het water gemeten die gemiddeld maar liefst 13 duizend keer boven de norm liggen die het RIVM veilig acht. Op die locatie worden op dit moment nieuwe woningen gebouwd. Ook de GenX-concentraties zijn er enorm, tot wel 58 keer boven de veilige norm. “Het is ongelooflijk, dit zijn echt schrikbarend hoge concentraties. Ik zou daar nooit willen wonen”, reageert Jonker.

Iets verderop liggen verschillende moestuinen die worden bewaterd met het omliggende slootwater. In die sloten ligt het PFOA-gehalte ruim tweeduizend keer boven de veilige norm, het GenX-gehalte ligt zeven keer boven de norm.

Zo snel mogelijk opruimen
Zembla heeft de gegevens ook voorgelegd aan internationaal PFAS-expert Philippe Grandjean. De arts en hoogleraar milieu-epidemiologie reageert onthutst op de metingen: “Deze cijfers zijn echt gigantisch. Bij die sloot in Sliedrecht hebben we het bijvoorbeeld over duizenden nanogram per liter. Dat zijn immens hoge concentraties. Wat mij betreft moeten er zo snel mogelijk maatregelen worden genomen om dit op te ruimen.”

‘Absurd dat mensen hier zwemmen’
Ook in de populaire zwem- en recreatieplas Lammetjeswiel in Alblasserdam, hemelsbreed zo’n 8 kilometer van de Chemours-fabriek, zijn zeer hoge concentraties PFAS aangetroffen. PFOA ligt er een factor 250 boven de norm en GenX een factor zes. Jonker: “Zulke hoge PFAS-concentraties heb ik nog nooit gezien in recreatieplassen. Ik zou er zelf niet in zwemmen en het mijn kinderen ook niet toestaan. Ik vind het absurd dat dit niet bekend is en dat de mensen gewoon zwemmen in deze plas.”

Philippe Grandjean: “We weten allemaal dat we water binnenkrijgen als we in zo’n plas zwemmen. Die moet dus worden gereinigd. En op zo’n manier dat de PFAS-concentraties onder de Nederlandse RIVM-norm komen te liggen. En dat zal een hele tijd duren.”

Hele agrarische Alblasserwaard vervuild
Ten noordoosten van de fabriek, in de hele Alblasserwaard, wordt vrijwel overal de veilige norm voor oppervlaktewater overschreden. In de streek zitten veel agrariërs. Jonker waarschuwt: “Als je dat zwaar verontreinigde water gebruikt voor de gewassen die daar groeien, dan komt PFAS op die manier weer bij de mensen terecht. Koeien eten het gras en op die manier is het ook het begin van opname in de voedselketen. En het slootwater dat op het land wordt gebracht kan ook via het land uitlogen naar het grondwater en dat grondwater wordt eventueel gebruikt voor drinkwater.”

Vis
In sloten rondom het dorp Wijngaarden, in de Alblasserwaard, meet het Waterschap concentraties die gemiddeld 900 keer boven de veilige norm liggen. GenX ligt er ruim twee keer boven die norm. Jonker: “Er is in die streek ook een risico voor mensen via visconsumptie. Je zou geen vis moeten eten uit water dat je daar hebt. En ik weet dat daar wel vis wordt gevangen en geconsumeerd.”

Veel ernstiger dan Westerschelde
Er is al langer onrust over de PFAS-vervuiling van de Westerschelde in Zeeland die voornamelijk afkomstig is van het chemiebedrijf 3M in België. Onlangs stelde minister Harbers 3M aansprakelijk voor de vervuiling in Zeeland. Volgens Chiel Jonker valt die Zeeuwse verontreiniging in het niet bij wat nu in het oppervlaktewater rondom Chemours is aangetroffen. “Deze situatie is vele malen ernstiger dan de Westerschelde. De concentraties daar zijn echt peanuts vergeleken bij wat er in de omgeving van Chemours is gemeten.”

Ook PFAS-expert Philippe Grandjean vindt de situatie zorgelijk en zegt dat de vervuiling zo snel mogelijk moet worden opgeruimd: “We liggen al decennia achter, en als je dan zegt: ‘Dat gaan we in de loop van de tijd wel doen’, dan trek je een catastrofe nog verder door in de toekomst.”

Reactie Chemours
Zembla heeft Chemours gevraagd waarom ze de cijfers van het waterschap niet publiekelijk gedeeld hebben. Het bedrijf reageert dat het niet aan hen is om dit te doen. Zembla heeft Chemours ook voorgelegd dat deskundigen schrikken van de cijfers, concluderen dat normen fors worden overschreden en dat er gevaar is voor mens en milieu. Chemours verwijst als reactie naar een analyse van het RIVM uit 2020, waarin het RIVM concludeert dat er geen risico’s zijn voor de gezondheid. Chemours vermeldt hierbij niet dat het RIVM hiervoor normen gebruikte die inmiddels achterhaald zijn en door het RIVM fors naar beneden zijn bijgesteld.

Bronnen melden Zembla dat het RIVM en het waterschap op dit moment in gesprek zijn over de interpretatie van de metingen.

Chemours geeft geen antwoord op de vraag of ze de PFAS-vervuiling gaan opruimen.

De PFAS-doofpot
Zembla kreeg het afgelopen jaar honderden documenten in handen over de manier waarop DuPont (nu Chemours) decennialang zweeg over de risico’s van PFOA voor mens en milieu. Uit de documenten blijkt dat het bedrijf al 30 jaar geleden wist dat ze het grondwater onder de fabriek en in de omgeving ernstig vervuilden met grote hoeveelheden giftige en kankerverwekkende PFAS. Daarover gaat de uitzending ‘De PFAS-Doofpot’:

PFAS in moedermelk
In 2022 voerde de Vrije Universiteit Amsterdam in opdracht van Zembla in samenwerking met Franse onderzoeksjournalisten metingen uit waarbij de moedermelk van tien moeders werd geanalyseerd die in een straal van 7 kilometer rond de Chemours-fabriek wonen. Emeritus-hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer concludeerde op basis van de metingen dat baby’s rondom de fabriek door het drinken van moedermelk gemiddeld tien keer meer PFAS binnen krijgen dan wat op basis van de gezondheidsnorm veilig wordt geacht. De Boer die het onderzoek leidde noemde de resultaten “zeer zorgwekkend.”

Dit bericht over moedermelk werd vorig jaar ook door de gemeenteraad besproken. Wethouder Margreet de Deugd vertelde toen: “En tegelijk was er een bericht over PFAS in de moedermelk. Dat was een onderzoek van de Vrije Universiteit. Daar zijn heel veel reacties op gekomen. Bij de verloskundige was het echt heel erg druk. Twee dagen later is het onderzoek teruggetrokken, omdat het onderzoek niet goed en betrouwbaar was. Dus de conclusies zijn ingetrokken. In die zin is de kust veilig, maar de gemeenten die ik noemde, willen wel nader onderzoek, want de metingen waren te klein om conclusies uit te trekken. Alblasserdam steunt dat. We volgen het op de voet, maar in principe valt Alblasserdam er net buiten.”

André Ruikes van het CDA merkte op: “Ik denk dat het verstandig is om zoveel mogelijk contact te houden met Sliedrecht en Papendrecht. De conclusies zijn dan wel teruggetrokken door de Vrije Universiteit, maar de onderzoeker zelf staat nog bijna 100 procent achter zijn bevindingen. Het hoort niet in moedermelk. Het zit ook al in ons drinkwater en overal om ons heen. Daar moeten we op den duur vanaf.”

Ruikes diende onlangs een motie in, waarin werd opgeroepen nog beter te kijken naar verontreinigende bedrijven.

Deel dit bericht via...